Ο καθένας από εμάς βιώνει άγχος στη καθημερινότητα, στο εργασιακό ή οικογενειακό περιβάλλον ή στις σχέσεις μας.
Αυτό βιώνεται ως ένα συναίσθημα φόβου ή ανησυχίας, συνοδευόμενο από σφίξιμο στο στήθος, και σωματικά συμπτώματα όπως εφίδρωση, τρέμουλο και ταχυκαρδία. Προκαλείται συχνά από κάποια αλλαγή στη ζωή μας, για την οποία αισθανόμαστε ότι δεν έχουμε κανέναν έλεγχο. Θα μπορούσε να είναι μια νέα ημερομηνία, αποτέλεσμα εξετάσεων, ή ένας καυγάς. Επίσης, θα μπορούσε να είναι κάτι πιο σοβαρό – ένα σοβαρό ατύχημα, μια ασθένεια ή ο θάνατος κάποιου κοντινού προσώπου. Μπορεί να διαρκέσει για εβδομάδες, ακόμη και μήνες.
Για τους περισσότερους ανθρώπους, το άγχος εξαφανίζεται όταν το πρόβλημα έχει λυθεί. Μερικές φορές απλά το πέρασμα του χρόνου βοηθά.
Για μερικούς ανθρώπους, ωστόσο το άγχος παραμένει και γίνεται πολύ μεγαλύτερο – ακόμη πιο συντριπτικό – και εντελώς δυσανάλογο σε σχέση με την κατάσταση. Αυτοί οι άνθρωποι υποφέρουν από κάποια αγχώδη διαταραχή. Παρόλα αυτά μπορούν να κάνουν κανονικές, καθημερινές δραστηριότητες δύσκολες ή όχι, δηλαδή να είναι λειτουργικοί.
Οι αγχώδεις διαταραχές είναι αποτέλεσμα παράλογων πεποιθήσεων όσον αφορά την επικινδυνότητα μερικών καταστάσεων ή κάποιων γεγονότων. Έρευνες έχουν δείξει πως τα άτομα με αγχώδεις διαταραχές υπερεκτιμούν την επικινδυνότητα διαφόρων καταστάσεων. Αυτές διαρκούν τουλάχιστον για 6 μήνες και μπορούν να χειροτερέψουν εάν δεν θεραπευτούν. Συνήθως αυτές οι διαταραχές συνυπάρχουν με άλλες διαταραχές συμπεριλαμβάνοντας τη χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών, που μπορούν να καλύπτουν τα συμπτώματα του άγχους ή να τα χειροτερεύουν.
Υπάρχουν έξι διαφορετικοί τύποι αγχωδών διαταραχών.
Αυτοί είναι:
1. Διαταραχή πανικού
2. Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
3. Διαταραχή μετατραυματικού στρες
4. Κοινωνική φοβία (ή κοινωνική αγχώδης διαταραχή)
5. Ειδικές φοβίες
6. Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή
Κάθε διαταραχή άγχους έχει διαφορετικά συμπτώματα, αλλά όλα τα είδη έχουν ένα κοινό σημείο:
επικρατεί ο ανεξέλεγκτος και παράλογος φόβος.
1. Διαταραχές πανικού Οι διαταραχές πανικού χαρακτηρίζονται από την εμφάνιση ξαφνικών κρίσεων άγχους και έντονου φόβου συνοδευόμενου συνήθως από σωματικά συμπτώματα, όπως ιδρώτα, ταχυκαρδία, αδυναμία ή ζαλάδα. Κατα τη διάρκεια της κρίσης, τα άτομα νιώθουν έντονο τρέμουλο ή αισθάνονται μουδιασμένοι, όπως επίσης μπορεί να έχουν ναυτία ή πόνο στο στήθος. Τα άτομα με διαταραχή πανικού αποφεύγουν γεγονότα ή καταστάσεις καθώς υπάρχει ο φόβος εμφάνισης μιας καινούριας κρίσης. Δεν μπορούν να προβλέψουν πότε ή πού θα συμβεί η κρίση και αυτό τους δημιουργεί παραπάνω φόβο και άγχος. Μια κρίση μπορεί να συμβεί παντού, οποιαδήποτε στιγμή ακόμα και την ώρα του ύπνου. Συνήθως μια κρίση διαρκεί 10 λεπτά περίπου, αλλά μερικά συμπτώματα διαρκούν και παραπάνω. Οι κρίσεις πανικού συνδέονται συχνά μειωμένη ποιότητα ζωής και διαταραγμένη ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα. Όσο νωρίτερα κάποιος απευθυνθεί σε έναν ειδικό, τόσο καλύτερες προβλέψεις ανάρρωσης υπάρχουν. Η γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία είναι μία δομημένη και συνήθως σύντομη θεραπεία, μεταξύ 10 και 20 συνεδριών. Υπάρχουν σαφείς στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν. Αποσκοπεί στη διόρθωση των καταστροφικών σκέψεων και φόβων των σωματικών αισθήσεων. Η θεραπεία αυτή μπορεί να ξεκινήσει ταυτόχρονα με φαρμακευτική αγωγή και χρησιμοποιεί τα ακόλουθα μέσα και τεχνικές: ψυχοεκπαίδευση, τεχνικές αντιμετώπισης άγχος (μυϊκή χαλάρωση και σωστή κοιλιακή ή διαφραγματική αναπνοή), γνωστική αναδιάρθρωση, και σταδιακή έκθεση σε γεγονότα, καταστάσεις ή χώρους που συνδέονται με τις κρίσεις πανικού. Τα αποτελέσματα μιας μελέτης με 76 ασθενείς με διαταραχή πανικού, έχουν δείξει ότι ο συνδυασμός των γνωστικών (ψυχοεκπαίδευση, γνωστική αναδόμηση, τεχνικές επίλυσης προβλημάτων) και συμπεριφορικών τεχνικών (έκθεση) έχει σημαντική αποτελεσματικότητα στη βελτίωση της οξείας ύφεσης των συμπτωμάτων και στη διατήρηση των καλών αποτελεσμάτων στην συνέχεια μέχρι και 6 μήνες μετά τη γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία. 2. Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή χαρακτηρίζεται από ένα κύκλο εμμονών και ψυχαναγκασμών που προκαλούν έντονη δυσφορία, δυσλειτουργία, και φόβο. Οι εμμονές είναι ακούσιες, επαναλαμβανόμενες και οι ανεπιθύμητες σκέψεις προκαλούν συναισθήματα άγχους ή φόβου. Οι υποχρεωτικές επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές είναι αποτέλεσμα των εμμονών. Η εκτέλεση τελετουργιών προσφέρει προσωρινή ανακούφιση από το άγχος που δημιουργείται από τις έμμονες ιδέες. Συχνά η ανάγκη των ατόμων να εκτελέσουν τις καταναγκαστικές συμπεριφορές δυναμώνει στην πάροδο του χρόνου. Εάν η αρχική συμπεριφορά γίνεται λιγότερο αποτελεσματική στην μείωση του άγχους, στη συνέχεια άλλες συμπεριφορές ή πιο περίτεχνες τελετουργίες προστίθενται για να προσφέρουν ανακούφιση. Οι καταναγκαστικές συμπεριφορές μπορούν να γίνουν εξαιρετικά χρονοβόρες και επηρεάζουν τη φυσιολογική λειτουργία. Μερικές από τις κοινές εμμονές στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι οι εξής: · Φόβος για μικρόβια/ασθένειες (παραδείγματα: έρπητας, ιός HIV). · Χρήση οικιακών χημικών ουσιών (παραδείγματα: καθαριστικά, διαλυτικά). · Ανησυχία για την ακρίβεια και λεπτομέρεια. · Ο φόβος υπευθυνότητας για κάτι τρομερό που συμβαίνει (παραδείγματα: φωτιά, διάρρηξη). · Απαγορευμένες ή διεστραμμένες σεξουαλικές σκέψεις ή εικόνες. · Απαγορευμένες ή διεστραμμένες σεξουαλικές ορμές για τους άλλους. · Εμμονές για την ομοφυλοφιλία. · Σεξουαλικές εμμονές που αφορούν παιδιά. · Προληπτικές ιδέες. Κάποιοι κοινοί καταναγκασμοί είναι οι παρακάτω: · Το πλύσιμο των χεριών πάρα πολλές φορές ή με έναν ορισμένο τρόπο. · Υπερβολικό ντους, μπάνιο, βούρτσισμα δοντιών, περιποίηση ή καλλωπισμού. · Έλεγχος ότι δεν συνέβη τίποτα φοβερό. · Έλεγχος ότι δεν έχει συμβεί κάποιο λάθος. · Προσευχή για την πρόληψη της βλάβης (για τον εαυτό του, τους άλλους ή να εμποδίσουν τρομερές συνέπειες). · Αποφυγή καταστάσεων που θα μπορούσαν να ενεργοποιήσουν τις εμμονές. Η καλύτερη θεραπεία για τα περισσότερα άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα τέσσερα πράγματα: 1. Μια παρέμβαση που ονομάζεται Ανταπόκριση έκθεσης και Πρόληψης (γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία), 2. ένα κατάλληλα εκπαιδευμένο συμπεριφορικό θεραπευτή, 3. μερικές φορές και φαρμακευτική αγωγή 4. και στήριξη της οικογένειας και του περιβάλλοντος. Οι περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι, κατά μέσο όρο, περίπου το 70% των ασθενών με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή θα επωφεληθούν από μια κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή ή γνωσιακή θεραπεία συμπεριφοράς (CBT). Οι ασθενείς που ανταποκρίνονται στο φάρμακο δείχνουν συνήθως 40 έως 60% μείωση στα συμπτώματα ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, ενώ εκείνοι οι οποίοι ανταποκρίνονται στην γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία αναφέρουν συχνά μια 60 έως 80% μείωση στα συμπτώματα. Ωστόσο, τα φάρμακα πρέπει να λαμβάνονται σε τακτική βάση και οι ασθενείς πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στην ψυχοθεραπεία. Δυστυχώς, οι μελέτες δείχνουν ότι τουλάχιστον το 25% της ΙΨΔ ασθενείς αρνούνται τη γνωσιακή – συμπεριφορική προσέγγιση, και το 50% της ΙΨΔ διακόπτουν τα φάρμακα λόγω των παρενεργειών ή για άλλους λόγους. 3. Διαταραχή μετατραυματικού στρες Η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) συνήθως αναπτύσσεται μετά από ένα τρομακτικό βίωμα/εμπειρία που εμπλέκονται η σωματική βλάβη ή μια φυσική απειλή. Το πρόσωπο που αναπτύσσει PTSD μπορεί να είχε υποστεί βλάβη, ή η βλάβη μπορεί να συνέβη σε ένα αγαπημένο πρόσωπο, ή μπορεί να ήταν μάρτυρας ενός ζημιογόνου γεγονότος που συνέβη σε αγαπημένους ή ξένους. Το μετατραυματικό στρες μπορεί να προκύψει από μια ποικιλία τραυματικών γεγονότων, όπως ληστεία, βιασμός, βασανιστήρια, ως αιχμάλωτοι, κακοποίηση παιδιών, αυτοκινητιστικά ατυχήματα, ναυάγια, αεροπορικά δυστυχήματα, βομβιστικές επιθέσεις, ή φυσικές καταστροφές όπως οι πλημμύρες ή σεισμοί. Οι άνθρωποι με PTSD μπορούν να τρομάξουν εύκολα, γίνονται συναισθηματικά μουδιασμένοι, χάνουν το ενδιαφέρον τους σε πράγματα, έχουν δυσκολία στο συναίσθημα στοργής, είναι ευερέθιστοι, πιο επιθετικοί, ή ακόμη και βίαιοι. Αποφεύγουν καταστάσεις που τους θυμίζει το αρχικό περιστατικό, και οι “επέτειοι” του συμβάντος είναι συχνά πολύ δύσκολοι. Τα συμπτώματα του μετατραυματικού στρες χειροτερεύουν αν η περίπτωση που το προκάλεσε ξεκίνησε εσκεμμένα από άλλο πρόσωπο, όπως ληστεία ή απαγωγή. Οι περισσότεροι άνθρωποι με PTSD ξαναζούν επανειλημμένα το τραύμα στις σκέψεις τους κατά τη διάρκεια της ημέρας και σε εφιάλτες, όταν κοιμούνται. Αυτό ονομάζεται αναδρομή στο παρελθόν. Αναδρομές στο παρελθόν μπορεί να αποτελούνται από εικόνες, ήχους, μυρωδιές, ή συναισθήματα, και συχνά προκαλούνται από συνήθη γεγονότα, όπως ένα χτύπημα πόρτας. Με μια αναδρομή στο παρελθόν μπορεί να χαθεί η επαφή του ατόμου με την πραγματικότητα και πιστεύει ότι το τραυματικό συμβάν συμβαίνει ξανά. Τα συμπτώματα αρχίζουν συνήθως μέσα στους 3 μήνες από το συμβάν, αλλά μερικές φορές εμφανίζονται αρκετά χρόνια μετά. Πρέπει να διαρκέσουν περισσότερο από ένα μήνα για να θεωρείται μετατραυματικό στρες. Η πορεία της νόσου ποικίλλει. Μερικοί άνθρωποι αναρρώνουν μέσα σε 6 μήνες, ενώ άλλοι έχουν συμπτώματα που διαρκούν πολύ περισσότερο. Σε μερικούς ανθρώπους, η κατάσταση γίνεται χρόνια. Ορισμένα είδη φαρμάκων και ορισμένα είδη ψυχοθεραπείας συνήθως μειώνουν τα συμπτώματα του μετατραυματικού στρες πολύ αποτελεσματικά. 4. Κοινωνική φοβία (ή κοινωνική αγχώδης διαταραχή) Κοινωνική φοβία είναι η αγχώδης διαταραχή, η οποία μπορεί να περιγραφεί ως μια ισχυρή αίσθηση φόβου σε περιπτώσεις ταπείνωσης ή αμηχανίας. Οι ασθενείς συνήθως φοβούνται τις επιδόσεις ή τις καταστάσεις αλληλεπίδρασης, όπως μια δημόσια ομιλία, να φάνε και να πιουν δημόσια, να χρησιμοποιήσουν μια τουαλέτα κοινής χρήσεως, να μπουν σε αίθουσα με κόσμο και να μιλήσουν στο τηλέφωνο κ.ά. Το να βρουν σύντροφο ή σύζυγο τα άτομα με κοινωνική φοβία πολλές φορές είναι δύσκολο και το σεξ ίσως να είναι σχεδόν αδύνατο, όπως ακόμη και η οπτική επαφή. Ειδικοί έχουν επινοήσει μια εξειδικευμένη γνωστική θεραπεία για την κοινωνική φοβία που έχει ως στόχο να αντιστρέψει τις διαδικασίες που προβλέπονται στο μοντέλο. Δεδομένου ότι το μοντέλο δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην αυτο-εστίαση της προσοχής, στην αρνητική αυτο-επεξεργασία, στην ανασφάλεια και στις συμπεριφορές, η θεραπεία, επίσης δίνει ιδιαίτερη έμφαση στους τρόπους αναδιαμόρφωσης επεξεργασίας των σκέψεων που μεγιστοποιούν τις αρνητικές πεποιθήσεις. 5. Ειδικές φοβίες Μια ειδική φοβία είναι ένας έντονος, παράλογος φόβος για κάτι που στην πραγματικότητα αποτελεί ελάχιστη ή καμία απειλή. Μερικές από τις πιο κοινές φοβίες είναι ο έντονος φόβος για τα ύψη, τις κυλιόμενες σκάλες, τις σήραγγες, οδήγηση σε εθνική οδό, κλειστοί χώροι, τα σκυλιά, τις αράχνες, και αίμα. Άτομα με ειδικές φοβίες μπορεί να είναι σε θέση να κάνουν σκι στα ψηλότερα βουνά του κόσμου με ευκολία, αλλά τους είναι δύσκολο να ανεβούν πάνω από τον πέμπτο όροφο ενός κτιρίου. Ενώ οι ενήλικες με φοβίες αντιλαμβάνονται ότι αυτοί οι φόβοι είναι παράλογοι, συχνά διαπιστώνουν πως δεν μπορούν να τους αντιμετωπίσουν και τους προκαλούν κρίσεις πανικού ή άγχους. Οι ειδικές φοβίες είναι δύο φορές πιο συχνές στις γυναίκες, παρά στους άντρες. Συνήθως εμφανίζονται στην παιδική ή εφηβική ηλικία και τείνουν να παραμένουν στην ενήλικη ζωή. Οι αιτίες της ειδικής φοβίας δεν είναι πλήρως κατανοητές, αλλά υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι υπάρχει μια προδιάθεση γενετική. Αν ο φόβος είναι εύκολο να αποφευχθεί, τα άτομα με ειδικές φοβίες δεν ζητούν βοήθεια. Αλλά αν η αποφυγή παρεμβαίνει στη σταδιοδρομία τους ή την προσωπική ζωή τους, η θεραπεία συνήθως επιδιώκεται και είναι δυνατόν να γίνει η απενεργοποίηση. Τα άτομα με ειδικές φοβίες ανταποκρίνονται πολύ καλά σε προσεκτικά στοχευμένες και δομημένες ψυχοθεραπείες συμπεριφορικού χαρακτήρα. 6. Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή (ΓΑΔ) Οι άνθρωποι με γενικευμένη αγχώδη διαταραχή (ΓΑΔ) περνούν την ημέρα γεμάτη με υπερβολική ανησυχία και ένταση, ακόμη και αν δε υπάρχει τίποτα για να τη προκαλέσει. Περιμένουν τη καταστροφή και ανησυχούν υπερβολικά για θέματα υγείας, τα χρήματα, οικογενειακά προβλήματα, ή δυσκολίες στην εργασία. Μερικές φορές μόνο η σκέψη στη διάρκεια της ημέρας παράγει άγχος. Η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή εντοπίζεται όταν ένα άτομο ανησυχεί υπερβολικά για μια ποικιλία καθημερινών προβλημάτων για τουλάχιστον 6 μήνες. Άτομα με ΓΑΔ φαίνεται ότι δεν μπορούν να ξεφορτωθούν τις ανησυχίες τους, παρόλο που συνήθως συνειδητοποιούν ότι η ανησυχία τους είναι πιο έντονη από μια πραγματική κατάσταση. Αυτά τα άτομα δεν μπορούν να χαλαρώσουν, τρομάζουν εύκολα, και έχουν δυσκολία στη συγκέντρωση. Συχνά έχουν προβλήματα ύπνου ή να παραμείνουν κοιμισμένοι. Σωματικά συμπτώματα που συνοδεύουν συχνά την ανησυχία περιλαμβάνουν κόπωση, πονοκεφάλους, μυϊκή ένταση, μυϊκούς πόνους, δυσκολία στην κατάποση, τρέμουλο, συσπάσεις, ευερεθιστότητα, εφίδρωση, ναυτία, ζαλάδα, συχνές επισκέψεις στη τουαλέτα, και εξάψεις. Όταν το επίπεδο του άγχους τους είναι ήπιο, τα άτομα με ΓΑΔ μπορούν να λειτουργήσουν κοινωνικά και ν’ ανταποκριθούν στη καθημερινότητα. Παρόλα αυτά, μερικές φορές, ως αποτέλεσμα της διαταραχής τους, τα άτομα με ΓΑΔ μπορεί να έχουν δυσκολία στην εκτέλεση των καθημερινών δραστηριοτήτων αν είναι το άγχος τους σοβαρό. Η διαταραχή αναπτύσσεται σταδιακά και μπορεί ν’ αρχίσει σε οποιοδήποτε σημείο του κύκλου ζωής, αν και τα έτη των υψηλότερων κινδύνων είναι μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της μέσης ηλικίας. Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα γονίδια παίζουν ένα μικρό ρόλο στην εμφάνιση της διαταραχής. Η Θεραπεία των Αγχωδών Διαταραχών
Σύμφωνα με τις περισσότερες επιστημονικές μελέτες αποτελεσματικότητας η θεραπεία επιλογής των αγχωδων διαταραχών αποτελεί η Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (ΓΣΨ).
Το μοντέλο της Γνωσιακής-Συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας επικεντρώνεται στο ρόλο της σκέψης και της συμπεριφοράς. Αποτελεί την πιο επιστημονικά τεκμηριωμένη ψυχοθεραπεία στο χώρο των αγχωδων διαταραχών.
Στόχος της θεραπείας είναι η ύφεση των συμπτωμάτων της αγχώδης διαταραχής που χαρακτηρίζει τον θεραπευόμενο καθώς και η προφύλαξη από νέα επεισόδια άγχους.
Ένα θεραπευτικό πρόγραμμα Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας συνήθως περιλαμβάνει:
• Κλινική και ψυχολογική αξιολόγηση & λήψη ιστορικού ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης
• Ψυχοεκπαίδευση στην αγχωδη διαταραχή που αντιμετωπίζει το άτομο
• Εκμάθηση του Γνωσιακού-Συμπεριφορικού μοντέλου των αγχωδων διαταραχών
• Εκμάθηση παρακολούθησης και μέτρησης συμπτωμάτων και συναισθηματικών διακυμάνσεων
• Διαχείριση άγχους, στρεσογόνων γεγονότων και καταστάσεων
• Θεραπεία δυσλειτουργικών σκέψεων, στάσεων, πεποιθήσεων και συμπεριφορών που τροφοδοτούν την αγχώδη διαταραχή
• Βελτίωση κοινωνικής και εργασιακής λειτουργικότητας και συναισθηματικής ευεξίας
Ο θεραπευόμενος με τον θεραπευτή δουλεύουν μαζί για να επιτύχουν τους στόχους της θεραπείας και επιδιώκεται μία όσο το δυνατόν γίνεται ισότιμη σχέση. Οι συνεδρίες συνήθως γίνονται σε εβδομαδιαία βάση και σχεδόν πάντα ο θεραπευόμενος έχει να κάνει δουλειά για το σπίτι. Ο θεραπευτής μαθαίνει στον θεραπευόμενο να καταγράφει τις σκέψεις και συμπεριφορές του, καθώς και να παρακολουθεί τα συμπτώματα της αγχώδης διαταραχής του. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας γίνονται διάφορες γνωσιακές και συμπεριφορικές παρεμβάσεις με στόχο πάντα την απενεργοποίηση των συμπτωμάτων της αγχώδης διαταραχής που αντιμετωπίζει το άτομο. Επιστημονική επιμέλεια: Δρ. Ιωάννης Μάλλιαρης