https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17326729/‍

Διπολική Διαταραχή & Αυτοκτονία: Η Κρίσιμη Πραγματικότητα που Πρέπει να Αντιμετωπίσουμε

Η διπολική διαταραχή συγκαταλέγεται στις ψυχιατρικές παθήσεις με τον υψηλότερο κίνδυνο αυτοκτονίας – μια σκληρή πραγματικότητα που απαιτεί συλλογική προσοχή και δράση. Σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι τα άτομα με διπολική διαταραχή έχουν ποσοστά αυτοκτονίας 10 έως 30 φορές υψηλότερα από τον γενικό πληθυσμό. Υπολογίζεται ότι 6% έως 20% των ασθενών πεθαίνουν από αυτοκτονία, ενώ 23% έως 34% κάνουν τουλάχιστον μία απόπειρα κατά τη διάρκεια της ζωής τους.

Πίσω από αυτούς τους αριθμούς υπάρχουν άνθρωποι – συνάδελφοι, φίλοι, μέλη της οικογένειας, άνθρωποι της κοινότητάς μας. Η κατανόηση των παραγόντων κινδύνου και των διαθέσιμων παρεμβάσεων μπορεί κυριολεκτικά να σώσει ζωές.

‍

Οι Πιο Ευάλωτες Στιγμές

Ο κίνδυνος αυτοκτονίας στη διπολική διαταραχή δεν παραμένει σταθερός· κορυφώνεται σε συγκεκριμένες φάσεις της διάθεσης και της ζωής. Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν πολλοί, ο υψηλότερος κίνδυνος δεν εμφανίζεται στη μανία, αλλά κατά τη διάρκεια καταθλιπτικών και μικτών επεισοδίων. Οι περίοδοι αυτές συνδυάζουν έντονη απόγνωση και διέγερση, δημιουργώντας εξαιρετικά επικίνδυνα «παράθυρα» ευαλωτότητας.

Η ηλικία αποτελεί σημαντικό παράγοντα. Νεαροί ενήλικες κάτω των 30–35 ετών παρουσιάζουν τον υψηλότερο σχετικό κίνδυνο σε σχέση με συνομηλίκους χωρίς διπολική διαταραχή. Ο κίνδυνος αυξάνεται ξανά σε άτομα ηλικίας άνω των 75 ετών. Για παιδιά και εφήβους με διπολική διαταραχή, ο κίνδυνος αυξάνεται προοδευτικά κατά την εφηβεία και φτάνει σε πολύ υψηλά επίπεδα στους μεγαλύτερους εφήβους. Το στοιχείο αυτό υπογραμμίζει πότε απαιτείται αυξημένη προσοχή και στήριξη.

Η Επίδραση των Συννοσηροτήτων

Η ύπαρξη επιπρόσθετων ψυχιατρικών διαταραχών αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο αυτοκτονίας. Τρεις κατηγορίες είναι ιδιαίτερα κρίσιμες:

• Αγχώδεις διαταραχές: εμφανίζονται συχνά μαζί με τη διπολική διαταραχή και αυξάνουν τον κίνδυνο, ιδιαίτερα όταν συνυπάρχουν με καταθλιπτικά ή μικτά επεισόδια.
  
  
• Διαταραχές χρήσης ουσιών: σχεδόν διπλασιάζουν την πιθανότητα απόπειρας. Η διαταραχή χρήσης αλκοόλ, η συχνότερη συννοσηρότητα, σχετίζεται έντονα με απόπειρες και ολοκληρωμένες αυτοκτονίες. Ο συνδυασμός αλκοόλ και άλλων ουσιών μπορεί να πολλαπλασιάσει τον κίνδυνο. Οι ουσίες αυξάνουν την παρορμητικότητα, την επιθετικότητα και την διακύμανση της διάθεσης – γνωστοί παράγοντες κινδύνου για αυτοκτονική συμπεριφορά.
  
  
• Οριακή Διαταραχή προσωπικότητας: ισχυρός προγνωστικός δείκτης αυτοκτονικής συμπεριφοράς, συμπεριλαμβανομένων βίαιων αποπειρών, και δείκτης αυξημένης σοβαρότητας της νόσου.
  
  

Άλλοι επιβαρυντικοί παράγοντες είναι το ανδρικό φύλο, η μοναχική διαβίωση, το διαζύγιο, η ανεργία,  η ταχεία εναλλαγή επεισοδίων (rapid cycling), η παρορμητικότητα και οι σωματικές ασθένειες. Ο πρώτος χρόνος μετά από νοσηλεία είναι περίοδος ιδιαίτερα υψηλού κινδύνου που απαιτεί στενή υποστήριξη και παρακολούθηση.

Ο Κίνδυνος της Μονοθεραπείας με Αντικαταθλιπτικά

Ένας συχνά υποτιμημένος παράγοντας πρόληψης είναι ο κίνδυνος που ενέχουν τα αντικαταθλιπτικά. Παρότι αποτελούν βασικό εργαλείο στη θεραπεία της μονοπολικής κατάθλιψης, στη διπολική διαταραχή –ακόμη και με ταυτόχρονη χρήση σταθεροποιητή διάθεσης– μπορεί να προκαλέσουν μανιακά, υπομανιακά ή μικτά επεισόδια, τις καταστάσεις με τον υψηλότερο κίνδυνο αυτοκτονίας. Οι φαρμακογενείς μικτές καταστάσεις είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες, καθώς συνδυάζουν απελπισία με αυξημένη ενέργεια και παρορμητικότητα. Η έρευνα δείχνει ότι αυτό μπορεί να διπλασιάσει ή τριπλασιάσει τη συχνότητα των επεισοδίων και να αποσταθεροποιήσει την πορεία της νόσου, αυξάνοντας τον κίνδυνο μακροπρόθεσμα.

Αυτός ο κίνδυνος επηρεάζει καθοριστικά τον τρόπο που σχεδιάζεται η θεραπεία σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα. Αντί για αντικαταθλιπτικά, προτιμώνται σταθεροποιητές διάθεσης όπως το λίθιο, η λαμοτριγίνη ή ορισμένα άτυπα αντιψυχωσικά που αντιμετωπίζουν την κατάθλιψη χωρίς να προκαλούν επικίνδυνες εναλλαγές. Όταν είναι απαραίτητη η χρήση αντικαταθλιπτικών, πρέπει να συνοδεύεται από ισχυρή σταθεροποίηση διάθεσης και στενή παρακολούθηση. Η αποφυγή μονοθεραπείας αποτελεί κρίσιμο μέτρο ασφαλείας.

Τεκμηριωμένες Παρεμβάσεις

Ο Ρόλος του Λιθίου

Ανάμεσα σε όλες τις θεραπείες, το λίθιο έχει τα πιο ισχυρά και συνεπή δεδομένα για μείωση της αυτοκτονικότητας, με μείωση της θνησιμότητας κατά 60%–67%. Η προστατευτική του δράση φαίνεται μοναδική και ισχύει ακόμη και σε ασθενείς με συννοσηρότητες.

Άλλοι σταθεροποιητές, όπως το βαλπροϊκό, προσφέρουν κάποια προστασία αλλά όχι στον ίδιο βαθμό. Η λαμοτριγίνη βοηθά στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης, αλλά έχει περιορισμένα δεδομένα πρόληψης αυτοκτονίας. Τα άτυπα αντιψυχωσικά είναι χρήσιμα για την οξεία φάση αλλά με λιγότερο σαφή επίδραση στη μείωση του κινδύνου.

Ο Ρόλος των Ψυχολογικών Θεραπειών

• Ψυχοεκπαίδευση: βοηθά ασθενείς και οικογένειες να κατανοούν τη διαταραχή, να αναγνωρίζουν προειδοποιητικά σημάδια και να βελτιώνουν τη συνεργασία στη θεραπεία, μειώνοντας έμμεσα τον κίνδυνο.
  
  
• Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): μειώνει τις αρνητικές σκέψεις και την απελπισία που τροφοδοτούν την αυτοκτονικό ιδεασμό.
  
  
• Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (DBT): αποδεδειγμένα μειώνει τις απόπειρες αυτοκτονίας, ειδικά σε ασθενείς με συναισθηματική απορρύθμιση ή συννοσηρότητα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας.
  
  

Για άτομα με διαταραχές χρήσης ουσιών, οι θεραπείες πρέπει να αντιμετωπίζουν ταυτόχρονα τη διάθεση και τη χρήση, καθώς οι κλασικές ψυχοθεραπείες από μόνες τους έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα.

Το Μοντέλο του BipolarLab

Στο BipolarLab έχουμε σχεδιάσει ένα ειδικό θεραπευτικό μοντέλο που αντιμετωπίζει τους πολυπαραγοντικούς κινδύνους αυτοκτονίας. Το μοντέλο μας περιλαμβάνει 12 βήματα σε τρεις φάσεις: διαγνωστική, θεραπευτική και προφυλακτική, δημιουργώντας ένα πλήρες δίχτυ προστασίας.

Δίνουμε έμφαση στην προφυλακτική θεραπεία, αξιοποιώντας τις περιόδους μεταξύ επεισοδίων για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και την πρόληψη μελλοντικών κρίσεων. Αποφεύγουμε τη χρήση αντικαταθλιπτικών που μπορεί να προκαλέσουν μικτά επεισόδια ή ταχεία εναλλαγή επεισοδίων και προτεραιοποιούμε τη σταθεροποίηση της διάθεσης, κυρίως με λίθιο.

Κεντρικός στόχος είναι η πρόληψη υπομανιακών, μανιακών και μικτών επεισοδίων, που συχνά οδηγούν σε σοβαρές καταθλίψεις με κορύφωση του κινδύνου αυτοκτονίας. Ο συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής, ψυχοεκπαίδευσης και CBT, καθώς και η αντιμετώπιση άγχους, χρήσης ουσιών και διαταραχών προσωπικότητας, δημιουργεί ένα αποτελεσματικό και ασφαλές θεραπευτικό πλαίσιο.

Έκκληση για Δράση

Οι αριθμοί είναι ανησυχητικοί, αλλά όχι αναπόφευκτοι. Με κατάλληλη θεραπεία –ιδιαίτερα με λίθιο και ψυχολογικές παρεμβάσεις– μπορούν να σωθούν ζωές. Το κλειδί είναι η έγκαιρη διάγνωση, η ολοκληρωμένη θεραπεία και η συνεχής υποστήριξη, ακόμη και στις περιόδους ύφεσης.

Ως επαγγελματίες και ως κοινωνία, μπορούμε να δράσουμε: να στηρίξουμε πρωτοβουλίες ψυχικής υγείας, να ενισχύσουμε την πρόσβαση σε υπηρεσίες και να δείξουμε κατανόηση σε όσους παλεύουν με τη νόσο.

Αν εσείς ή κάποιος που γνωρίζετε έχει αυτοκτονικές σκέψεις, ζητήστε βοήθεια άμεσα. Επικοινωνήστε με την τοπική γραμμή υποστήριξης κρίσεων, υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης ή επαγγελματία ψυχικής υγείας. Η βοήθεια υπάρχει και η θεραπεία μπορεί να φέρει αποτέλεσμα.

‍

Πηγές

• Christopher D Martin (2006) .Ernest Hemingway: a psychological autopsy of a suicide Psychiatry. 2006 Winter;69(4):351-61. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17326729/

• Nierenberg AA, et al. (2023). Diagnosis and Treatment of Bipolar Disorder: A Review. JAMA, 330(14):1370-1380.
• Carvalho AF, Firth J, Vieta E. (2020). Bipolar Disorder. The New England Journal of Medicine, 383(1):58-66.
• McIntyre RS, et al. (2020). Bipolar Disorders. Lancet, 396(10265):1841-1856.
• Biazus TB, et al. (2023). All-Cause and Cause-Specific Mortality Among People With Bipolar Disorder: A Large-Scale Systematic Review and Meta-Analysis. Molecular Psychiatry, 28(6):2508-2524.
• Schaffer A, et al. (2015). Epidemiology, Neurobiology and Pharmacological Interventions Related to Suicide Deaths and

‍

‍