Το CT-R (Cognitive Therapy for Recovery – Γνωσιακή Θεραπεία Προσανατολισμένη στην Ανάρρωση) είναι ένα καινοτόμο μοντέλο γνωσιακής θεραπείας που αναπτύχθηκε από τον Aaron T. Beck και συνεργάτες, ειδικά για άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές. Βασίζεται στις αρχές του γνωσιακού μοντέλου του Beck, ενσωματώνοντας το πνεύμα του κινήματος ανάρρωσης (recovery) στην ψυχική υγεία.

Στόχος του CT-R είναι να προάγει την ενδυνάμωση, την ανάρρωση και την ανθεκτικότητα των ασθενών, βοηθώντας τους να ανθίσουν και να ζήσουν μια ζωή με νόημα παρά τις προκλήσεις της ασθένειας. Αρχικά το μοντέλο δημιουργήθηκε για άτομα με σχιζοφρένεια, όμως οι αρχές του εφαρμόζονται ευρέως σε άτομα με διάφορες σοβαρές ψυχικές παθήσεις συμπεριλαμβανομένης της διπολικής διαταραχής.

Το CT-R δίνει έμφαση σε μια συνεργατική, εξατομικευμένη προσέγγιση και αξιοποιεί τα δυνατά σημεία του ατόμου, εστιάζοντας στην καλλιέργεια θετικών πεποιθήσεων όπως ο σκοπός στη ζωή, η ελπίδα, το αίσθημα προσωπικής αποτελεσματικότητας, η ενδυνάμωση και η αίσθηση του «ανήκειν».

‍

🔍 Διαφορές από την παραδοσιακή Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT)

‍

Το CT-R διακρίνεται από την κλασική CBT σε ορισμένα βασικά σημεία:

Εστίαση στην ανάκτηση ζωής αντί για τα συμπτώματα: Η παραδοσιακή CBT στοχεύει κυρίως στη μείωση ή διαχείριση των συμπτωμάτων, ώστε να περιοριστεί η δυσφορία και να βελτιωθεί η λειτουργικότητα του ασθενούς. Αντίθετα, το CT-R επικεντρώνεται στον προσδιορισμό και την επίτευξη της προσωπικής «επιθυμητής ζωής» του ατόμου, δηλαδή των στόχων, ρόλων και δραστηριοτήτων που δίνουν νόημα στη ζωή του προωθώντας την ενδυνάμωση του ασθενούς απέναντι στις προκλήσεις (συμπτώματα, ελλείψεις κλπ.). Με άλλα λόγια, η μείωση των συμπτωμάτων δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο για να επιτευχθεί η ζωή που ο ίδιος ο ασθενής επιθυμεί.

Καταλληλότητα για δυσπρόσιτους ασθενείς: Το CT-R είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για ασθενείς που δυσκολεύονται να εμπλακούν σε θεραπεία υπό το παραδοσιακό μοντέλο. Άτομα με χαμηλό κίνητρο, δυσπιστία προς το σύστημα, μακρά ιδρυματοποίηση ή πολύ έντονα συμπτώματα συχνά δεν συνεργάζονται εύκολα στην τυπική θεραπεία.

Η έμφαση του CT-R στην προσωπική σημασία και στις θετικές εμπειρίες καθιστά την προσέγγιση πιο ελκυστική και προσιτή σε αυτούς τους ασθενείς, ενισχύοντας την ενεργό συμμετοχή τους.

Έμφαση στα δυνατά σημεία αντί στην παθολογία: Στην CBT συνηθίζεται η διερεύνηση και τροποποίηση των δυσλειτουργικών σκέψεων/συμπεριφορών, δίνοντας έμφαση στην αντιμετώπιση της ψυχοπαθολογίας. Αντιθέτως, στο CT-R ο θεραπευτής υποβαθμίζει την έμφαση στην “ψυχοπαθολογία” του ασθενούς και αναδεικνύει τις θετικές του ιδιότητες, τις ικανότητες και τις αξίες.

Ο θεραπευόμενος ενθαρρύνεται να συμμετάσχει σε δραστηριότητες με βαθύ προσωπικό νόημα (ευθυγραμμισμένες με τις αξίες και τις φιλοδοξίες του) και, στη συνέχεια, να εξαγάγει συμπεράσματα από αυτές τις εμπειρίες που ενισχύουν την αίσθηση σκοπού, ελπίδας, ελέγχου, σύνδεσης με τους άλλους και γενικότερα την ενδυνάμωσή του. Με αυτό τον τρόπο, το CT-R καλλιεργεί ένα θετικό προσωπικό αφήγημα και μια αισιόδοξη προοπτική, σε αντίθεση με την επικέντρωση στα προβλήματα.

‍

🔍 Βασικά χαρακτηριστικά και θεραπευτικές τεχνικές του CT-R

‍

Το CT-R ακολουθεί μια συστηματική θεραπευτική διαδικασία με στόχο να ενεργοποιήσει το δυναμικό του ασθενούς και να τον βοηθήσει να προχωρήσει προς τους προσωπικούς του στόχους. Μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά και τεχνικές της μεθόδου είναι τα ακόλουθα:

Ενεργοποίηση της προσαρμοστικής λειτουργίας (του “καλύτερου εαυτού”): Στο αρχικό στάδιο της θεραπείας, θεραπευτής και θεραπευόμενος επιδιώκουν να «ενεργοποιήσουν» την προσαρμοστική λειτουργία του ατόμου, τις στιγμές δηλαδή που το άτομο νιώθει και λειτουργεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω κοινών ευχάριστων δραστηριοτήτων που ενδιαφέρουν τον ασθενή (π.χ. ακρόαση μουσικής, παρακολούθηση βίντεο, ένας περίπατος, απόλαυση καφέ/φαγητού, συζήτηση για αθλητικά ή ταξίδια, ή οποιαδήποτε δραστηριότητα στην οποία το άτομο αισθάνεται ότι είναι “ειδήμων”).

Μέσα από αυτές τις μοιρασμένες εμπειρίες αναπτύσσεται σύνδεση και εμπιστοσύνη μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου, ενώ παράλληλα αποφεύγεται η ενεργοποίηση των αρνητικών πεποιθήσεων που συνήθως αποθαρρύνουν τα άτομα με ψυχιατρικές δυσκολίες από το να αλληλεπιδρούν. Όταν το άτομο βρίσκεται σε αυτήν τη θετική κατάσταση, αναδύονται οι θετικές πεποιθήσεις, τα θετικά συναισθήματα και οι εποικοδομητικές συμπεριφορές που το χαρακτηρίζουν στο βέλτιστο επίπεδο λειτουργίας του.

Καθορισμός προσωπικών στόχων και αξιών (aspirations): Αφού δημιουργηθεί αυτό το θετικό έδαφος, το CT-R δίνει μεγάλη έμφαση στον καθορισμό προσωπικά σημαντικών φιλοδοξιών και στόχων ζωής του θεραπευόμενου. Ο θεραπευτής βοηθά το άτομο να διαμορφώσει μια ζωντανή και ισχυρή νοητική εικόνα του επιθυμητού μελλοντικού του εαυτού και να αναγνωρίσει το βαθύτερο νόημα πίσω από κάθε φιλοδοξία.

Για παράδειγμα, αν η φιλοδοξία ενός ασθενούς είναι «να γίνει νοσηλευτής», το υποκείμενο νόημα μπορεί να είναι «να βοηθά τους ανθρώπους και να κάνει τον κόσμο καλύτερο», αυτή η διερεύνηση του “γιατί” εντείνει το αίσθημα ελπίδας, αναδεικνύει τις αξίες του ατόμου και προσανατολίζει τις καθημερινές του ενέργειες προς έναν σκοπό, βάζοντας τα προβλήματα στο σωστό πλαίσιο (ως εμπόδια προς υπέρβαση και όχι ως επίκεντρο της ζωής).

Υλοποίηση θετικών δράσεων στην καθημερινότητα: Το νόημα που κρύβεται πίσω από τις φιλοδοξίες μεταφράζεται σε συγκεκριμένες θετικές δράσεις στην καθημερινή ζωή. Ο θεραπευτής (και η θεραπευτική ομάδα) υποστηρίζει ενεργά το άτομο ώστε να εμπλακεί σε ποικίλες δραστηριότητες που αντανακλούν τις αξίες και τους στόχους του. Για παράδειγμα, αν κάποιος επιθυμεί να βοηθάει τους άλλους (όπως στο προηγούμενο παράδειγμα με τον νοσηλευτή), θα ενθαρρυνθεί να αναλάβει καθημερινά μικρές πράξεις βοήθειας ή προσφοράς.

‍Κατά τη διάρκεια αυτών των δραστηριοτήτων, το άτομο ενισχύει βαθμιαία την πεποίθηση ότι είναι ικανό να αποκτήσει τη ζωή που θέλει και ότι μπορεί να κάνει τη διαφορά στον κόσμο. Η επανειλημμένη εμπειρία επίτευξης του νοήματος των στόχων του έχει βαθύ αντίκτυπο: η προσαρμοστική του κατάσταση πραγματώνεται, το λανθάνον δυναμικό του ξεδιπλώνεται, δημιουργείται φόρα (momentum) αλλαγής και η πρόοδος γίνεται απτή στην καθημερινότητά του.

Ενδυνάμωση απέναντι στις προκλήσεις και ανάπτυξη ανθεκτικότητας: Καθώς το άτομο κινείται προς την πραγματοποίηση των φιλοδοξιών του, είναι αναμενόμενο να εμφανιστούν δυσκολίες και εμπόδια (π.χ. στρες, απογοητεύσεις, απορρίψεις ή συμπτώματα που επανεμφανίζονται).

Το CT-R δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο να αισθανθεί ο θεραπευόμενος ενδυναμωμένος απέναντι σε αυτές τις προκλήσεις. Ο θεραπευτής τον βοηθά να διατηρήσει την προσοχή του σε ό,τι έχει μεγαλύτερη αξία για εκείνον, στους στόχους, στις συνδέσεις του με τους άλλους και στο προσωπικό νόημα αυτών, ακόμα και σε δύσκολες στιγμές.

‍

Παράλληλα, χρησιμοποιώντας το γνωσιακό μοντέλο, ο θεραπευτής συνεργάζεται με το άτομο για να αναγνωρίσουν και να αποδυναμώσουν τις αρνητικές πεποιθήσεις που ενδέχεται να πυροδοτούνται από το στρες, ενισχύοντας ταυτόχρονα τις θετικές πεποιθήσεις που επαναφέρουν το άτομο σε προσαρμοστική, αισιόδοξη στάση ζωής. Με αυτόν τον τρόπο, ο θεραπευόμενος βιώνει όλο και περισσότερο τον καλύτερο εαυτό του, οι θετικές πεποιθήσεις του (σχετικά με την ενεργητικότητά του, τις ικανότητες/δεξιότητές του, τον βαθμό ελέγχου στη ζωή του και τη σύνδεσή του με τους άλλους) δυναμώνουν και αρχίζουν να κυριαρχούν έναντι των αρνητικών σκέψεων.

Αυτή η αλλαγή δημιουργεί μια ανοδική πορεία προς τη ζωή που επιθυμεί ο ασθενής, καθώς όσο πιο πολύ νιώθει ενδυναμωμένος, τόσο αυξάνεται η προθυμία του να ρισκάρει και να προσπαθήσει για την εκπλήρωση των ονείρων του. Η ανθεκτικότητα ενισχύεται ακριβώς μέσω αυτής της διαδικασίας: το άτομο μαθαίνει ότι μπορεί να ξεπερνά τα εμπόδια και συνεχίζει την προσπάθεια ακόμα κι όταν υπάρχουν δυσκολίες, αντί να εγκαταλείπει.

‍

‍

🔍 Ενσωμάτωση του CT-R στο πρόγραμμα ημέρας του BipolarLab

‍

Το CT-R έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να εφαρμόζεται σε πληθώρα πλαισίων θεραπείας, από εξατομικευμένες συνεδρίες έως ομαδικά προγράμματα στην κοινότητα. Πράγματι, έχει υλοποιηθεί με επιτυχία σε ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών ψυχικής υγείας – από κινητές κοινοτικές ομάδες και προγράμματα Assertive Community Treatment, μέχρι νοσοκομειακές μονάδες, οικοτροφεία, υποστηριζόμενες κατοικίες, καθώς και εξωτερικά προγράμματα ημερήσιας φροντίδας. Ένα πρόγραμμα ημέρας όπως αυτό του BipolarLab για άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές ενσωματώνει το CT-R ως εξής:

Δημιουργία ενός “ζωντανού” θεραπευτικού περιβάλλοντος: Ένα ιδανικό περιβάλλον σύμφωνα με το CT-R είναι ένας ζωηρός χώρος γεμάτος δραστηριότητα και ανθρώπινη σύνδεση. Το πρόγραμμα ημέρας οργανώνεται έτσι ώστε να προσφέρει άφθονες ευκαιρίες στους συμμετέχοντες να εμπλακούν σε δραστηριότητες που συνδέονται με τα ενδιαφέροντα και τις αξίες τους – π.χ. μουσική, ανάγνωση, τέχνες, σωματική άσκηση, μαγειρική, ομαδικά παιχνίδια, συζητήσεις για αγαπημένα θέματα.

Ένα τόσο ενεργό “milieu” δίνει τη δυνατότητα στα άτομα να αντλήσουν πολλαπλές θετικές εμπειρίες και να βγάλουν συμπεράσματα για τις ικανότητες και τις δυνάμεις τους, καθώς και για τη σύνδεσή τους με τους άλλους γύρω τους. Οι θεραπευτές και το υπόλοιπο προσωπικό συμμετέχουν στις δραστηριότητες αυτές, ενθαρρύνοντας τη δικτύωση και προσφέροντας συνεχή ανατροφοδότηση που ενισχύει την αυτοπεποίθηση των συμμετεχόντων.

Ομαδικές παρεμβάσεις προσανατολισμένες στην ανάρρωση: Το CT-R εφαρμόζεται μέσω ομαδικών συνεδριών μέσα στο πρόγραμμα ημέρας, όπου οι συμμετέχοντες μοιράζονται προσωπικούς στόχους και φιλοδοξίες και υποστηρίζουν ο ένας τον άλλον. Κάθε μέλος ενθαρρύνεται να αναγνωρίσει και να αξιοποιήσει τις δικές του δυνάμεις.

Ο θεραπευτής διευκολύνει τη συζήτηση ώστε να αναδειχθούν θετικές εμπειρίες από τις δραστηριότητες του προγράμματος και να εξαχθούν συμπεράσματα ενδυνάμωσης. Με αυτόν τον τρόπο, η ομάδα γίνεται φορέας του «θετικού αφηγήματος», οι συμμετέχοντες βλέπουν σταδιακά ο ένας στον άλλον παραδείγματα προόδου και ελπίδας, γεγονός που μπορεί να είναι ιδιαίτερα εμψυχωτικό για άτομα που παλεύουν με χρόνιες δυσκολίες.

Έμφαση στην κοινωνική σύνδεση και το “ανήκειν”: Πολλοί άνθρωποι με σοβαρές ψυχικές διαταραχές βιώνουν μοναξιά και κοινωνική απομόνωση, είτε ζουν σε δομές είτε στην κοινότητα. Το CT-R δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην επανασύνδεση των θεραπευομένων με άλλους, είτε αυτό σημαίνει αναθέρμανση σχέσεων με οικογένεια και φίλους, είτε δημιουργία νέων κοινωνικών δεσμών. Ένα πρόγραμμα ημέρας παρέχει ιδανικές ευκαιρίες για τέτοια κοινωνικοποίηση: μέσω των ομάδων και των κοινών δραστηριοτήτων, οι συμμετέχοντες αναπτύσσουν φιλίες και νιώθουν μέλη μιας κοινότητας.

Η καταπολέμηση της απομόνωσης αυτής αποτελεί κεντρικό βήμα στο CT-R, καθώς η βελτίωση των κοινωνικών επαφών και του αισθήματος του ανήκειν ενισχύει άμεσα την πορεία προς την ανάρρωση. Οι θεραπευτές οργανώνουν δραστηριότητες που εμπλέκουν και κοντινά πρόσωπα των ασθενών ή την ευρύτερη κοινότητα, εφόσον είναι δυνατό, ενισχύοντας περαιτέρω το υποστηρικτικό δίκτυο γύρω από τον ασθενή.

Ολιστική υποστήριξη της ανάρρωσης παράλληλα με την κλινική αντιμετώπιση: Η ενσωμάτωση του CT-R σε ένα πρόγραμμα ημέρας συμπληρώνει τις παραδοσιακές θεραπείες (φαρμακευτική αγωγή, ψυχοεκπαίδευση κ.λπ.) προσθέτοντας το κρίσιμο στοιχείο του προσωπικού νοήματος στην καθημερινή φροντίδα.

Ειδικά στην περίπτωση της διπολικής διαταραχής, η έμφαση σε ένα σταθερό καθημερινό πρόγραμμα με νόημα, στην ελπίδα και στην ενεργό συμμετοχή μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς τόσο στις φάσεις κατάθλιψης (δίνοντας κίνητρο και λόγο να δραστηριοποιηθούν) όσο και στις φάσεις μανίας ή ύψωσης (κατευθύνοντας δημιουργικά την ενέργειά τους προς τους στόχους τους).

Το CT-R ουσιαστικά μετατοπίζει το επίκεντρο από τη διαχείριση των συμπτωμάτων στην επίτευξη μιας πλήρους ζωής για τον ασθενή. Με άλλα λόγια, πέρα από την κλινική σταθεροποίηση, το CT-R βοηθά τους θεραπευόμενους να οραματιστούν και να διεκδικήσουν ενεργά τη ζωή που θέλουν να ζήσουν, καλλιεργώντας βαθιά την ελπίδα ότι η ουσιαστική ανάρρωση είναι εφικτή.

‍

✨Συνοψίζοντας, το CT-R προσφέρει ένα αισιόδοξο, επιστημονικά τεκμηριωμένο πλαίσιο παρέμβασης για άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές. Αντί να περιορίζεται στην αντιμετώπιση συμπτωμάτων, επικεντρώνεται στο άτομο πίσω από τη διάγνωση, αξιοποιώντας τα όνειρα, τις αξίες και τις δυνατότητές του. Με την εφαρμογή του CT-R στο πρόγραμμα ημέρας του BipolarLab, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να παρέχουν μια πιο ουσιαστική και ολοκληρωμένη φροντίδα, όπου ο θεραπευόμενος δεν είναι απλώς “ασθενής” αλλά ενεργός πρωταγωνιστής στην πορεία προς μια καλύτερη ζωή.

‍

Πηγές: Το περιεχόμενο βασίστηκε σε πληροφορίες από το Beck Institute for Cognitive Behavior Therapy και τη διεθνή βιβλιογραφία για το CT-R, καθώς και στην κλινική εμπειρία εφαρμογής του μοντέλου.

‍

Επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος

Ο Δρ. Ιωάννης Μάλλιαρης είναι Κλινικός Ψυχολόγος, διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας του King’s College London, και πιστοποιημένος θεραπευτής CBT από το Beck Institute. Έχει εκπαιδευτεί απευθείας στο μοντέλο CT-R (Cognitive Therapy for Recovery) από την ιδρυτική ομάδα του Beck Institute, φέρνοντας την καινοτόμα αυτή προσέγγιση στην πρώτη γραμμή της θεραπευτικής δουλειάς με άτομα που πάσχουν από διπολική διαταραχή και άλλες σοβαρές ψυχικές δυσκολίες. Ενσωματώνει το CT-R τόσο σε ατομικές συνεδρίες όσο και σε ομαδικές παρεμβάσεις και προγράμματα ημέρας, με στόχο την ενδυνάμωση, την κοινωνική επανένταξη και την καλλιέργεια ζωής με νόημα για τους θεραπευόμενους. Παράλληλα, η ομάδα ψυχολόγων του BipolarLab, με εξειδίκευση στις διαταραχές διάθεσης, έχει ολοκληρώσει την επίσημη εκπαίδευσή της στο CT-R και βρίσκεται σε διαδικασία πιστοποίησης από το Beck Institute. Η θεραπευτική μας φιλοσοφία για το πρόγραμμα ημέρας του BipolarLab βασίζεται στις αρχές του CT-R, δίνοντας έμφαση στην προσωπική ανάκαμψη, την ελπίδα και την αξιοποίηση των δυνατών σημείων κάθε ανθρώπου.

‍